وضعیت اقتصاد ایران چندان خوب نیست. مردم در تنگنای اقتصادی هستند، گرانی هست و کسی خیالش از فردای خودش راحت نیست ..... اما من می‏خواهم طور دیگری به قضایا نگاه کنم. مساله این است که چشم‏انداز مثبتی در اقتصاد پدید آمده است که در قیاس با آن وضع کنونی چهره بدی پیدا کرده است. در اثر تغییرات مثبت، انتظارات بالا رفته و وضع موجود غیرقابل تحمل شده است. درآمدهای نفتی بشدت افزایش پیدا کرده و این پول‏ها از طریق راه‏اندازی پروژه‏های جدید عمرانی به میان مردم تزریق شده است. حجم نقدینگی جامعه افزایش پیدا کرده و مردم «ثروتمندتر» شده‏اند. اکنون بخش مهمی از مردم را در اطراف خود می‏بینیم که بنظر می‏رسد نسبت به چند سال قبل خیلی پیشرفت کرده‏اند. خانه‏های مردم (80 درصد خانواده‏ها خانه دارند) متری چند میلیون قیمت پیدا کرده است، اگر تا چند سال قبل مردم اکثرا ماشین چهار پنج میلیونی پیکان یا پراید سوار می‏شدند امروز اکثرا ماشین‏های بالای 10 میلیونی سوار می‏شوند. یخچال‏هایشان مستقیما از آمریکا می‏آید و قیمت آن چند برابر یخچال‏هایی است که قبلا استفاده می‏کردند. تلویزیون‏شان از خارج می‏آید و قیمتش ده برابر تلویزیون قدیمی خانواده است، و این لیست را می‏توان به همین شکل ادامه داد. مسکن هم اگر گران شد چاره‏ای غیر ازین نداشت، با تصویب وام‏های خرید مسکن همه مردم یک‏شبه آماده خرید مسکن شدند، یعنی چون قدرت خرید بالا رفته بود. بگذریم.

از منظر اخلاقی چگونه می‏‏توان چنین مصرف‏زدگی در مقیاس انبوه را توجیه کرد؟ وقتی بخش بزرگی از جامعه در فقر بسر می‏برند وقتی در روستاها یک نفر با ماهی 10 هزار تومان گذران می‏کند،‏ نه اینکه در آنجا ارزانی باشد بلکه اصولا امکاناتی نیست که در مقابل آن پولی (که آن هم موجود نیست) پرداخت شود. وقتی با اندکی سرمایه می‏توان تعداد زیادی شغل تولید کرد با کدام منطقی این سرمایه‏ها به حلقوم آمریکا ریخته می‏شود؟ روشن است که پیامد افزایش شدید قیمت نفت رشد شدید بی‏عدالتی در ثروت میان افراد جامعه است چرا که به هر حال افراد خاصی به پروژه‏های دولتی دسترسی دارند و راه آنرا هم خوب می‏دانند. جامعه دچار تب ثروت شده است چرا که ثروت نفت در بهترین وضع بطور تصادفی و انبوه‏وار در حال توزیع است و این آدم‏ها را دیوانه می‏کند. نشانه‏های مصرف‏زدگی در اقتصاد هم افزایش شدید واردات است. اگر چه دولت ادعا دارد بیشتر این واردات ماشین‏آلات است اما مشاهدات روزمره ما چنین چیزی را تایید نمی‏کند گو اینکه تقصیر دولت هم نیست.

 آیا به جامعه‏ای را که پول دارد و آنرا خرج می‏کند و بهترین کالاها را از سراسر جهان دستچین می‏کند باید انگ مصرفی بودن زد؟ اگرچه زیربنای اقتصاد بهر حال مصرف است اما بنظر من جامعه‏ای که باید به او انگ زد جامعه‏ای است که بدون اینکه توان تولید چنین کالاهای پیشرفته‏ای را داشته باشد تنها با اتکای به فروش مواد خام به این مسابقه مصرف ادامه می‏دهد. ما اگر پیکان می‏خریدیم حق داشتیم چون خودمان آنرا تولید می‏کردیم. در نفس خود احساس خواری نمی‏کردیم حتی اگر سالی یک میلیون پیکان هم تولید و مصرف می‏کردیم. اما ما هرگز تلاش نکرده‏ایم تلویزیون‏های پیشرفته، یخچال‏های پیشرفته و سایر کالاهای با فناوری بالا را تولید کنیم بنابراین مصرف چنین کالاهایی تنها موجب تخدیر ما و وابستگی به طرف‏های خارجی خواهد بود. این درست است که صادرات غیر نفتی ایران در چند سال گذشته رشد جهشی را تجربه کرده است، اما چنان که آمارها نشان داد بیشتر این صادرات را مواد خام مثل پتروشیمی، فولاد و سایر فلزات تشکیل داده است. مثل این است که ما بخشی از دارایی‏های خود را فروخته باشیم تا پولی برای گذران زندگی تهیه کنیم. البته غرض این نیست که مواد خام را نباید فروخت، بلکه مساله اینجاست که چنین اقتصادی همواره روی لبه پرتگاه نیستی حرکت می‏کند و توان رقابت ندارد. بمحض اینکه کوچکترین تغییری بوجود بیاید ضربه اساسی خواهد خورد.

این درد دیرین ماست. زمانی که سلسله صفویه بر سر کار آمد مهمترین بخش صادرات ایران صادرات ابریشم خام از گیلان  و مازندران به اروپا بود (جان فوران، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات ایران). برای یک قرن این سیستم خیلی خوب کار کرد، اما به یکباره کشورهای دیگری با نیروی کار بسیار ارزانتری شروع به تولید ابریشم کردند، قیمت جهانی ابریشم به یک چهارم کاهش یافت و دولت صفوی (و همراه آن تمدن ایرانی) دوره نزولی یک قرنی را آغاز کرد که به انحطاط کل ایران انجامید. تازه این قبل از آن بود که با یک جهش بزرگ، ابریشم مصنوعی در اروپا اختراع شود و صنعت نساجی اروپا و مخصوصا انگلستان جهان را فتح کند و پیش‏قراول استعمار بین‏المللی بریتانیای کبیر بشود. بنابراین برای ما اصلا افتخاری نیست که از سرمایه بفروشیم در حالی که دیگران «مزد زحمت خود را می‏خورند». زحمت دیگران تا ابد می‏تواند ادامه یابد در حالی که سرمایه ما لاجرم پایان خواهد یافت. خوب است که در یک اقتصاد مبتنی بر مواد خام از تک فروشی نفت به چند کالایی رسیده‏ایم اما تنها هنگامی می‏توانیم به خودمان تبریک بگوییم که در عرصه فناوری پیشرفته حرفی برای گفتن در میان ملل جهان داشته باشیم. در سال‏های اخیر کشورهای توسعه یافته کارخانه‏های صنایع سنتی خود را تعطیل می‏کنند و آنها را با حفظ مالکیت به کشورهای دیگر منتقل می‏کنند و اقتصاد خود را بر پایه صنایع با فناوری بالا و دانش‏بنیاد قرار داده‏اند. ما تا زمانی که در تازه‏ترین فناوری‏ها نتوانیم با آنها تا حدودی رقابت کنیم همواره در جهان شهروند درجه دوم محسوب خواهیم شد و شاید حق هم همین باشد، چرا که ما ملتی هستیم که کمتر به خودمان سختی داده‏ایم تا بتوانیم از عهده کارهای خودمان برآییم. ترجیح داده‏ایم کارهای سخت را به دیگران واگذار کنیم، پول بدهیم و بخریم تا اینکه بسازیم. بنابراین ما مقام فعلی که در جامعه بین‏الملل داریم را خود برای خود برگزیده‏ایم، مقام یک مصرف‏کننده صرف، با همه بار منفی‏ای که واژه مصرف دارد.